O Dzielnicy XVIII

Informacje ogólne

Powierzchnia - 7 226,1 ha
Liczba ludności - 61 748

Siedziba: os. Centrum B bl. 6, 31-927 Kraków
tel. 644-78-40, e-mail: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript., Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.

Utworzenie

Rada Miasta Krakowa uchwałą Nr XXI/143/91 z dnia 27 marca 1991 r. w sprawie utworzenia w Mieście Krakowie dzielnic miejskich postanowiła o powołaniu osiemnastu Dzielnic jako jednostek pomocniczych. Następnie w dniu 30 sierpnia 1991 r. podjęto uchwałę Nr XXIX/197/91 w sprawie zasad i trybu przeprowadzania wyborów do Rad Dzielnic. Wybory do Rad Dzielnic są powszechne, równe, bezpośrednie i wolne oraz przeprowadzane w głosowaniu tajnym. Prawo wybierania ma każdy mieszkaniec Krakowa zamieszkały stale na obszarze działania danej Rady i uprawniony do głosowania zgodnie z ordynacją wyborczą do rad gmin. Natomiast wybranym w skład rady może być każdy, komu przysługuje prawo wybierania do danej Rady i jest zameldowany na pobyt stały na obszarze tej dzielnicy.

Podstawa działania

Dzielnice aktualnie działają w oparciu o Statut Dzielnic Miasta Krakowa ustalony przez Radę Miasta Krakowa uchwałą Nr LXVII/660/96 z dnia 18 grudnia 1996 r (z późniejszymi zmianami) w sprawie organizacji i zakresu działania dzielnic. Do zakresu działania Dzielnicy należą sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym, a także zadania powierzone jej przez Radę Miasta, służące zaspokajaniu zbiorowych potrzeb i poprawie warunków życia jej mieszkańców.

Struktura

Organami Dzielnicy są jej Rada i Zarząd. Rada jest organem uchwałodawczym a Zarząd organem wykonawczym. W skład Zarządu wchodzi przewodniczący i jego zastępca będący radnymi oraz 2-4 członków wybranych spośród radnych lub spoza składu Rady. Przewodniczący Zarządu reprezentuje Dzielnicę na zewnątrz, organizuje pracę Rady i Zarządu, przewodniczy sesjom Rady i posiedzeniom Zarządu oraz podpisuje ich uchwały. Do wykonywania swoich zadań Rada Dzielnicy może powołać stałe oraz doraźne komisje (zespoły problemowe). Dzielnica prowadzi gospodarkę finansową w ramach budżetu Miasta. Nadzór nad działalnością Dzielnicy sprawują Rada Miasta i Zarząd Miasta Krakowa.

Obsługę Dzielnicy w zakresie niezbędnym dla prawidłowego funkcjonowania jej organów prowadzi Kancelaria Rady Miasta i Dzielnic Krakowa Urzędu Miasta Krakowa.Administracyjno-biurową obsługę Rady i Zarządu każdej Dzielnicy zapewnia się poprzez pracownika oddelegowanego do ciągłej pracy w siedzibie Dzielnicy. Działalność organów dzielnicy jest jawna. Wszelkie informacje są udostępnione do wglądu w siedzibie Rady Dzielnicy XVIII Nowa Huta os. Centrum B bl. 6.

Zakres działania

W zakresie działania organów dzielnicy mieści się między innymi wnioskowanie do organów Miasta, Prezydenta Miasta, jednostek Urzędu Miasta, jednostek komunalnych, a także innych jednostek funkcjonujących na obszarze Dzielnicy jak również opiniowanie na wniosek lub z własnej inicjatywy w sprawach istotnych dla społeczności lokalnej. Szczególnym zadaniem Dzielnicy jest określanie przedsięwzięć priorytetowych służących zaspokajaniu najpilniejszych potrzeb danej dzielnicy w ramach środków finansowych określanych corocznie w budżecie przez Radę Miasta Krakowa . W obrębie tych środków Dzielnica sporządza projekty przedsięwzięć priorytetowych wraz z określeniem kwot proponowanych na ich realizację. Ponadto Rada Miasta Krakowa uchwałą Nr LVI/519/96 z 17 lipca 19996 r. (z późniejszymi zmianami) powierzyła Dzielnicom kompetencje decyzyjne przy wyborze szczegółowych zadań w określonych dziedzinach.

Dzielnica działa na rzecz rozwoju samorządności społeczności lokalnej a do jej zadań należy:

1. Współdziałanie:
a/ z organami Miasta,
b/ ze szkołami, placówkami służby zdrowia, stowarzyszeniami, instytucjami, organizacjami społecznymi i innymi organizacjami mieszkańców zainteresowanych rozwiązywaniem spraw związanych z ich miejscem zamieszkania,
c/ sądami , Prokuraturą, Policją i Strażą Miejską w zakresie utrzymania ładu, porządku publicznego oraz przeciwdziałania patologii społecznej, 
d/ z innymi Dzielnicami w realizacji wspólnych przedsięwzięć

2. Uczestniczenie w komisjach:
a/ konkursowych wybierających dyrektorów miejskich placówek działających
na obszarze Dzielnicy,
b/ przetargowych na wykonanie robót i dostaw dla placówek oświatowych i innych jednostek finansowanych przez Miasto i działających na obszarze Dzielnicy,
c/ przetargowych na wykonanie robót należących do zadań zlecanych finansowanych przez Miasto, realizowanych na obszarze Dzielnicy,
d/ odbiór robót wymienionych w pkt. b i c ,
e/ przygotowujących porozumienia negocjacyjne dotyczące realizacji zadań w trybie lokalnych inicjatyw inwestycyjnych

3. Wnioskowanie do organów Miasta , Prezydenta Miasta, jednostek Urzędu Miasta, jednostek komunalnych, a także innych jednostek funkcjonujących na obszarze dzielnicy w sprawach istotnych dla społeczności lokalnej
4. Opiniowanie na wniosek lub z własnej inicjatywy spraw dotyczących społeczności lokalnej
5. Ocena gospodarności oraz funkcjonowania przedsiębiorstw komunalnych i innych jednostek wykonujących zadania Miasta na terenie Dzielnicy
6. Kontrola i ocena realizacji przedsięwzięć priorytetowych Dzielnicy
7. Przyjmowanie mieszkańców w ich sprawach indywidualnych należących
do zakresu działania Dzielnicy
8. Opiniowanie kandydatów na ławników i członków kolegiów ds. wykroczeń, zgłaszanych przez współobywateli i zamieszkujących na terenie Dzielnicy.

Zadania priorytetowe

Wysokość środków finansowych przeznaczonych na realizację zadań proponuje Zarząd Miasta, a ustala Rada Miasta w uchwale budżetowej. Procedurę przygotowania i realizacji zadań priorytetowych ustala Prezydent Miasta Krakowa zarządzeniem. Dzielnice sporządzają projekty przedsięwzięć priorytetowych wraz z określeniem kwot proponowanych na ich realizację. Środki te przeznaczane są na zaspokajanie najpilniejszych potrzeb społeczności lokalnej, w tym istotną rolę odgrywają zadania inwestycyjne. Dziedzinami, które w szczególności zajmują się Dzielnice w ramach tych zadań są: remonty dróg i chodników, parkingi, place, oświetlenie ulic, zakupy i remonty w szkołach, zakupy do bibliotek, przedszkoli, żłobków, imprezy kulturalne, zakupy dla domów kultury, zakupy i remonty w klubach sportowych, imprezy sportowe, zakupy i remonty na rzecz służby zdrowia oraz dofinansowywanie badań specjalistycznych, opieka społeczna, działania na rzecz bezpieczeństwa ludności. 

Zadania powierzone

Rada Miasta Krakowa przekazała Dzielnicom kompetencje w zakresie decydowania o wyborze szczegółowych zadań w ramach:

1. Prac remontowych szkół podstawowych, przedszkoli i żłobków
2. Prac remontowych dróg i chodników lokalnych wraz z oświetleniem
3. Modernizacji ogródków jordanowskich
4. Tworzenia zieleńców i skwerków wraz z małą architekturą
5. Budowy i modernizacji ulic lokalnych wraz z oświetleniem
6. Lokalnych wydarzeń kulturalnych
7. Programu Poprawy Bezpieczeństwa dla miasta Krakowa "Bezpieczny Kraków".

Środki, o których mowa powyżej są planowane i wyodrębniane w ramach zadań realizowanych przez gminne jednostki organizacyjne, a rozdzielane na poszczególne dzielnice wg algorytmów określanych przez Zarząd Miasta Krakowa. Dzielnice po rozeznaniu potrzeb lokalnych w ramach poszczególnych dziedzin uchwalają listy rankingowe. Zadania z list są realizowane w miarę posiadanych środków w danym roku. W przypadku kulturalnych wydarzeń lokalnych Dzielnice nie tworzą list rankingowych, natomiast mają do dyspozycji kwotę w wysokości 10.000 zł., którą mogą przeznaczać na zadanie lub zadania zgodnie z potrzebami.

Między opactwem a kombinatem

W lutym 1949 r. władze zatwierdziły lokalizację huty pod Krakowem, w związku z czym rozpoczęto budowę pierwszych osiedli mieszkaniowych. Nowe miasto i Kraków łączyła arteria komunikacyjna, ciągnąca się od Ronda Mogilskiego. W dniu 22 VII 1950 r. oddano do użytku pierwszą ulicę, a 7 XI 1952 r. - linię tramwajową, przeprowadzono także kolej. Większość dawnych wsi położonych na tym terenie włączono do Nowej Huty - która stała się w tym samym roku jedną z Dzielnic Krakowa - w 1951 r. Głównym projektantem miasta został Tadeusz Ptaszycki, zaś jego plan nawiązywał do wielkich barokowych kompozycji urbanistycznych: z Placu Centralnego rozchodziło się promieniście pięć alej-osi (w tym al. Róż z ustawionym w 1973 r. i zlikwidowanym w 1989 r. pomnikiem Włodzimierza I. Lenina), wokół zaprojektowano cztery kwartały bloków mieszkalnych i osiedla mieszkaniowe. Architektura budynków nawiązywała do tradycji, zwłaszcza renesansu.

W 1955 r. zainaugurował działalność - premierą "Krakowiaków i Górali" Wojciecha Bogusławskiego, co stanowiło nawiązanie do lokalnych tradycji - Teatr Ludowy, sławny był nowohucki amatorski klub filmowy "Nowa Huta", w którym działali m. in. K. Zanussi i J. Ridan), powstała także lokalna prasa, obecnie działa też Nowohuckie Centrum Kultury.

Budowa Nowej Huty zmieniła także krajobraz Pleszowa, którego pola w 1949 r. zawłaszczono na ten cel i gdzie wzniesiono osiedla baraków (tzw. Meksyk) przeznaczone dla pracujących przy budowie. Na terenie tej dawnej wsi znaleziono ślady osadnictwa z X-XIII w, a po raz pierwszy była wzmiankowana w 1313 r. jako Plessow. W dwa lata później Władysław Łokietek zgodził się na jej lokację na prawie średzkim. Znajdował się tu drewniany kościół św. Wincentego (w 1426 r. wzmiankowany wraz z parafią będącą siedzibą dekanatu), który według podania konsekrował św. Stanisław ze Szczepanowa. Kościelne czynności stały się przedmiotem dwudziestoletniego z górą sporu pomiędzy plebanami pleszowskimi a mogilskimi cystersami, które zakończyły się w 1465 r. odebraniem plebanom prawa udzielania sakramentów w kościele św. Bartłomieja w Mogile.

Z 1424 r. pochodzi wzmianka o sprzedaży Pleszowskiego Brzegu (na terenach tego przysiółku w 1782 r. wzniesiono prowizoryczne tamy chruściane chroniące przed wylewami Wisły, a w latach 1949-54 zbudowano stopień wodny na Wiśle oraz port rzeczny, zaś w 1990 r. rozpoczęto budowę oczyszczalni ścieków; dzisiejsze Kujawy) Mikołajowi Wierzynkowi ze Śledziejowic. W następnych stuleciach Pleszów stanowił m. in. własność S. Pleszowskiego, J. Kościeleckiego, Montelupich, ks. Ostrogskiego, A. J. Sanguszki, od 1764 r. Czartoryskich, a następnie Ponińskich. Pod koniec XVIII w. wieś liczyła ok. 550 mieszkańców, ponad 70 domów, a na jej terenie znajdował się dwór, plebania, wikaria, szpital dla ubogich i karczma (zniszczeniu uległ natomiast budynek szkoły z końca XVI w.). W roku 1794 w Pleszowie przebywał Tadeusz Kościuszko ze swoimi oddziałami.

Na terenie dawnej wsi Ruszcza znaleziono ślady osady z X-XIII w. Wieś była posiadłością rodową Gryfitów, jednego z najznakomitszych rodów małopolskich, którzy od sąsiednich Branic (wsi ze śladami osadnictwa neolitycznego, notowanej od 1250 r., w 1360 r. przeniesionej z prawa polskiego na średzkie, scalonej w rękach Branickich pod koniec XVI w., z renesansowym dworem, stanowiącej w XVIII w. siedzibę klucza, obejmującego: Ruszczę, Przylasek Rusiecki, Chałupki, Stryjów i Wolę Rusiecką, w 2. połowie XIX w. liczącej powyżej 1000 mieszkańców, około 120 domów z gorzelnią i ponad 1000 mórg czarnoziemu) przyjęli nazwisko Branicccy. Już w 1312 r. erygowano tu parafię (prawdopodobnie był tu romański kościół, a w XV w. także szkoła parafialna), a w 1373 r. Elżbieta Węgierska przeniosła wieś z prawa polskiego na średzkie. W latach 1386-1425 Ruszcza była własnością stolnika krakowskiego Wierzbięty z Branic, który ok. 1420 r. ufundował nowy, gotycki kościół św. Grzegorza (przebudowywany, z którego pochodzi cenna gotycka płyta nagrobna fundatora i słynny obraz epitafijny Wierzbięty).

Po wygaśnięciu ruszczańskiej linii rodu Branickich wieś przejęła Izabela, wdowa po Janie Klemensie, po 1795 r. sprzedano ją M. Badeniemu, zaś ok. 1830 r. odziedziczył ją Paweł Popiel, z którego czasów datuje się przebudowa dawnego renesansowego dworu, gdzie gościł m. in. dramaturg Karol Hubert Rostworowski. W latach 1782-83, po wyrębie lasu należącego do Ruszczy, obok wsi rozwinęło się nowe skupisko zabudowy - Przylasek Rusiecki.

W granicach Dzielnicy znajdują się dobra dawnego klucza kościelnickiego obejmującego: Kościelniki, Stanisławice, Górkę Kościelnicką, Cło i Wolicę. Siedziba klucza, wieś Kościelniki (której nazwa wywodzi się od określenia ludzi, wykonujących prace dla katedry) wzmiankowana w 1369 r., należała m. in. do rodziny Straszów, w 1489 r. została zakupiona przez Krzesława z Kurozwęk, później przeszła (wraz z dobrami klucza) w ręce Lubomirskich i Morsztynów, którzy rozpoczęli budowę pałacu i kaplicy oraz ogrodu ze zwierzyńcem, a w latach 1773-1945 Wodzickich. Na przełomie XVIII i XIX w. przebudowano zespół pałacowy (na części jego terenu znajduje się dziś kościół) i założono park. W okresie Rzeczypospolitej Krakowskiej wieś była siedzibą gminy okręgowej, w skład której wchodziły m. in.: Pleszów, Tropiszów, Lubocza, Wyciąże, Łuczanowice, Górka Kościelnicka.

Większymi wsiami klucza były: Górka Kościelnicka (pierwsza wzmianka o niej pochodzi z lat 1373-74, kiedy powstała tu parafia, a nazywano ją też Górką Wrzodową, z racji tradycji przypisującej cudownemu obrazowi w miejscowym kościele z 1648 r. moc uzdrawiania) oraz Wolica (po raz pierwszy wzmiankowana w 1389 r. jako Vola, później Wola Stanislawsca, najpewniej lokowana na prawie niemieckim, pod koniec XIV i w XV w. wraz z Kościelnikami należąca do Białaczowskich i od ich przydomka Strasz nazywana także Wolica Strasonysz, na której terenie usytuowany był niezachowany do dziś zameczek myśliwski Ochodza, według tradycji zbudowany przez Zygmunta Augusta lub jednego z Morsztynów, od 1973 wraz z Kościelnikami włączona do Nowej Huty).

Od lat 40. XIX w. do właścicieli klucza kościelnickiego należała także wieś Wyciąże (notowano także jej przysiółek pod nazwą Przylasek Wyciąski), gdzie odnaleziono ślady osad z VII-XIII w., po raz pierwszy wzmiankowana jako Wilczanze w 1338 r., kiedy Kazimierz Wielki zatwierdził jej granice. Wieś należała do czasu przejęcia przez skarb państwa w końcu XVIII w. do kapituły krakowskiej, licząc około 400 mieszkańców i 70 domów.

Ślady osadnictwa na terenie Mogiły pochodzą z czasów neolitu, kultury łużyckiej, pobytu Celtów oraz okresu wpływów rzymskich. Pomiędzy VI a X w. istniała w Mogile osada wczesnosłowiańska, z którą prawdopodobnie wiąże się powstanie kopca Wandy (jak podaje Jan Długosz, kryje on ciało królewny, wyrzucone przez Wisłę na brzeg w okolicach ujścia Dłubni). W 1222 r. biskup krakowski Iwo Odrowąż podarował ją cystersom z Kacic, którzy wznieśli klasztor i kościół św. Wacława (przebudowywany m. in. w XV i XVIII w.), oraz objęli parafię z drewnianym kościołem św. Bartłomieja. W 1241 r. wieś i będący w budowie klasztor zniszczył najazd tatarski. W 1294 r. lokowano wieś na prawie niemieckim (z tych lat pochodzą źródłowe wzmianki o słynnym już widać klasztorze: Monasterii in clara Tumba, quod vulgariter Mogyla appelatur, a w 1356 r. wyłączono ją spod jurysdykcji wszystkich sądów, z wyjątkiem królewskich. Z racji swego położenia, na czarnoziemnych glebach, obok drogi na Ruś i drogi solnej, z przeprawą przez Wisłę, rozwijała się bardzo szybko: powstały tu m. in. młyny, browar, papiernia, zakonnicy mieli prawo odławiania bobrów, już w 2. połowie XV w. prowadzono tu poszukiwania kruszców, a około 1469 r. założona została huta miedzi. W 1587 r. w czasie oblężenia Krakowa we wsi kwaterował arcyksiążę Maksymilian, a w 1656 r. stała się ona miejscem klęski oddziałów starosty Jana Dembińskiego w starciu ze Szwedami.

Własnością cystersów były także Wróżenice, po raz pierwszy wzmiankowane w 1268 r., początkowo należące do cystersów henrykowskich (przez nich najprawdopodobniej lokowane ok. 1294 r. na prawie niemieckim), w XIV-XVIII w. - mogilskich. Ich wschodnia granica od 1815 r. dzieliła Rzeczpospolitą Krakowską i Królestwo Polskie. Do Krakowa włączona została w 1986 r.

Tekst: Agnieszka Kruszyńska, Iwona Wendel

na podstawie:

Adamczewski J, Kraków od A do Z, Kraków 1992
Adamczewski J, Mała encyklopedia Krakowa, Kraków 1997
Brzoza C., Kraków między wojnami. Kalendarium 28 X 1918 - 6 IX 1939, Kraków 1998
Dzieje Krakowa, red. Bieniarzówna J., Małecki J., Mitkowski J., t. 1 Kraków do schyłku wieków średnich, t. 2 Kraków w wiekach XVI - XVIII, t. 3 Kraków w latach 1796-1918, t. 4 Kraków w latach 1918-1939, Kraków 1979 - 1997
Encyklopedia Krakowa, red. Stachowski A. H., Warszawa-Kraków 2000
Florkowska-Frančić H., Z przeszłości Grębałowa 1247-1997, Kraków 1997
Frančić M., Kraków - kalendarz dziejów. Od prawieków do wybuchu I wojny światowej, Kraków 1998
Informator Dzielnicy VII Miasta Krakowa [Kraków 1999]
Kronika Krakowa, red. Małecki J., Kurz A., Wyrozumski J., Warszawa 1996
Lechowski A., Bronowice. Jubileusz 700-lecia lokacji, Kraków 1994
Tobiasz M., Rozwój przestrzenny Prądnika Białego i Czerwonego, Kraków 1965
Polski Słownik Biograficzny, Kraków 1935
Studia nad przedmieściami Krakowa, Kraków 1938
Świechowska H., Przedmieście Wesoła, Kraków 1938